Johanna Westerdijk (1883-1961) is een internationaal gerespecteerde pionier op het gebied van de fytopathologie, een vakgebied dat tot volle ontwikkeling kwam in de loop van haar wetenschappelijke carrière. Westerdijk heeft onschatbare bijdragen geleverd op het gebied van onderzoek en onderwijs in de plantenziektekunde en de schimmelkunde (mycologie). Zij deed onderzoek naar de invloed van micro-organismen op het afweersysteem van planten. Samen met haar onderzoeksteam toonde Westerdijk onder meer aan dat de iepenziekte en aardappelziekte door specifieke schimmels worden veroorzaakt. Westerdijks werk was inhoudelijk baanbrekend, onder meer doordat fundamentele en toegepaste wetenschap hand in hand konden gaan onder haar leiding.

In 1907 werd ze directeur van het Centraal Bureau voor Schimmelcultures (CBS) in Amsterdam, waar ze begon met een verzameling van zo’n 80 levende schimmels. Vanuit Villa Java in het Cantonspark in Baarn, waar haar laboratorium vanaf 1920 was gehuisvest, groeide onder haar leiding de collectie uit tot ruim 11.000 schimmels. Het vormde de basis voor wat nu de grootste verzameling van levende schimmels ter wereld is. De collectie maakt deel uit van de meer dan 100.000 verschillende levende schimmels, gisten en bacteriën in de biobanken van het Westerdijk Fungal Biodiversity Institute in Utrecht Science Park, een wetenschappelijk instituut van wereldfaam, en onderdeel van de KNAW (Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen).

Gezonde gewassen zijn van wezenlijk belang voor onze voedselvoorziening en daarmee voor de volksgezondheid. Het valt niet mee om planten gezond te houden. Planten kunnen namelijk net als dieren ziek worden. En net zoals bij dieren kunnen virussen, bacteriën of parasieten daar de oorzaak van zijn. Welke ziekte een plant heeft, is bijvoorbeeld te zien aan vergroeiingen, specifieke verkleuringen of schimmelvorming. Het onderwerp plantgezondheid is niet alleen maar een verhaal van bedreiging, kommer en kwel, maar ook van hoop, innovatie en gezamenlijk de schouders eronder. Overal ter wereld werken wetenschappers, boeren en overheden aan de gezondheid van planten. Johanna Westerdijk was een belangrijke pionier op het in haar tijd nog nieuwe wetenschapsgebied van plantenziektekunde en schimmelkunde. Het onderzoek naar de invloed van micro-organismen en dus ook van schimmels op planten is mede door haar werk tot ontwikkeling gekomen. Plantenziektekunde of fytopathologie is nu een wetenschap van wereldbelang.  

Meer dan een eeuw geleden, in 1917, werd Johanna Westerdijk benoemd tot hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Utrecht (nu UU). Daarmee werd ze de eerste vrouwelijke hoogleraar in Nederland en rolmodel voor vrouwen in de wetenschap. In 1930 volgde haar benoeming door de gemeente Amsterdam tot buitengewoon hoogleraar in de Fytopathologie aan de Gemeente Universiteit Amsterdam (nu UvA).

Met haar energie en intellect, brede wetenschappelijke interesses en leiderschapskwaliteiten wist Westerdijk precies de goede medewerkers om zich heen te verzamelen en het onderzoek binnen haar instituut om te zetten in een voor die tijd nieuwe, fundamentele richting. Tijdens haar indrukwekkende carrière begeleidde ze 56 promovendi, van wie bijna de helft vrouw. Veel van haar studenten verspreidden zich over de hele wereld om hun eigen onderzoeks- en onderwijsprogramma’s op te zetten zoals Westerdijk dat deed.

In 1992, veertig jaar na de pensionering van Westerdijk, werd het CBS-laboratorium in Baarn gesloten. Het onderzoek werd echter voortgezet in de leerstoelgroep Fytopathologie van de Universiteit Utrecht (onder leiding van prof.dr. Kees van Loon, in 2006 opgevolgd door prof.dr. Corné Pieterse) en de leerstoelgroep Moleculaire Plantenpathologie van de Universiteit van Amsterdam (onder leiding van prof.dr. Ben J.C. Cornelissen, die in 2018 werd opgevolgd door prof.dr. Martijn Rep).

Het CBS verhuisde naar het Utrecht Science Park en groeide verder uit tot een wereldwijd kenniscentrum op het gebied van schimmelbiodiversiteit, onder leiding van prof.dr. Pedro Crous. In 2017 is het CBS omgedoopt tot Westerdijk Fungal Biodiversity Institute, als eerbetoon aan de nalatenschap van Johanna Westerdijk.

De muurschildering van Johanna Westerdijk is een initiatief van SPORE, waarin Jacqueline Castelijns en Marieke Bemelman samenwerken om historische vrouwen bekend te maken bij een breder publiek. SPORE werkte nauw samen met het Westerdijk Fungal Biodiversity Institute en werd gesteund door bijdragen van de universiteiten van Utrecht (UU), Amsterdam (UvA) en Wageningen (WUR), Utrechts Universiteitsfonds, KNAW, Stichting Willie Commelin Scholten, Koninklijke Nederlandse Plantenziektekundige Vereniging (KNPV) en Nederlandse Mycologische Vereniging.

• www.johannawesterdijk.com
• Een beetje opstandigheid – Johanna Westerdijk, de eerste vrouwelijke hoogleraar van Nederland biografie door Patricia Faasse
• 1001 Vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis – samengesteld door Els Kloek
• Schimmels, Van plaag tot bouwmeester en Plantgezondheid, Hoe voorkomen we dat planten ziek worden? – uitgaven van Stichting Biowetenschappen en Maatschappij gratis te downloaden via https://www.biomaatschappij.nl/cahiers